Khi xây dựng phương án sáp nhập tỉnh có nên sáp nhập các tỉnh lại như cũ không, hay là nghiên cứu phương án mới cho phù hợp với thực tiễn và yêu cầu phát triển mới?
Tại cuộc họp của Ban Thường vụ Đảng ủy Chính phủ do Thủ tướng Phạm Minh Chính chủ trì ngày 12/3, về nguyên tắc và tiêu chí sắp xếp, Thủ tướng yêu cầu ngoài tiêu chí về diện tích tự nhiên, quy mô dân số cần xem xét các tiêu chí về lịch sử, truyền thống, văn hóa, dân tộc, điều kiện địa lý, trình độ phát triển kinh tế - xã hội, hạ tầng...

Về tên gọi các tỉnh thành sau sáp nhập cũng là yếu tố được quan tâm.

Thủ tướng lưu ý việc đặt tên đơn vị hành chính cấp tỉnh phải có tính kế thừa; việc chọn trung tâm hành chính - chính trị phải cân nhắc các yếu tố lịch sử, địa lý, kết nối hạ tầng, không gian phát triển, quốc phòng, an ninh và hội nhập.

Việc này nhằm đảm bảo tăng cường hơn nữa thẩm quyền, nêu cao tinh thần tự lực, tự chủ, tự cường của cấp địa phương. Chính quyền gần dân hơn, sát dân hơn, giải quyết công việc cho dân thuận lợi hơn; mang lại lợi ích cho người dân nhiều hơn.

Chứng kiến nhiều giai đoạn sáp nhập tỉnh, thành kể từ năm 1976 đến nay, ông Nguyễn Túc, Ủy viên Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam cho biết, qua lắng nghe ý kiến Nhân dân cho thấy, hầu hết mọi người đều ủng hộ chủ trương sắp xếp tỉnh, bỏ cấp huyện và giảm số lượng cấp xã nhằm tinh gọn tổ chức bộ máy, tạo ra không gian phát triển mới rộng hơn, tránh tình trạng manh mún, chia cắt, thiếu tính liên kết.

“Trước đây, chúng ta có nhiều tỉnh rộng lớn cả về diện tích và dân số như Hà Nam Ninh sau đó lại tách ra thành 3 tỉnh là: Nam Định, Hà Nam, Ninh Bình. Hay tỉnh Quảng Nam Đà Nẵng sau lại tách ra thành hai tỉnh Đà Nẵng và Quảng Nam. Tương tự, tỉnh Bình Trị Thiên cũng rất rộng nhưng sau lại tách ra thành 3 tỉnh: Quảng Bình, Quảng Trị và Thừa Thiên Huế. Vậy tới đây, khi xây dựng phương án sáp nhập tỉnh có nên sáp nhập các tỉnh lại như cũ không, hay là nghiên cứu phương án mới cho phù hợp với thực tiễn và yêu cầu phát triển mới? Nếu sáp nhập các tỉnh như cũ thì tên gọi là gì, rồi trung tâm tỉnh sẽ đặt ở đâu? Tất cả những cái đó cần phải được nghiên cứu kỹ lưỡng”, ông Túc nói và cho rằng, sáp nhập tỉnh là vấn đề rất lớn cần tham khảo hoặc tổ chức lấy ý kiến của nhân dân về định hướng phương án sáp nhập các tỉnh, thành nhằm tạo sự đồng thuận.

Khôi phục lại tên gọi đã từng dùng trong quá khứ...
Nhà sử học Dương Trung Quốc cho rằng người dân từng tỉnh thành luôn có mong muốn giữ gìn được tên gọi, giá trị ký ức và lưu giữ những địa danh quen thuộc, những địa danh mà tổ tiên để lại là chính đáng.

Song việc đặt tên cần lưu ý là vừa phải gợi nhớ quá khứ nhưng cũng cần gắn với hiện đại và nhu cầu phát triển.

Còn GS.TS Võ Đại Lược (nguyên viện trưởng Viện Kinh tế thế giới) cho rằng trước đây khi nhập các tỉnh thành, có nhiều địa danh đã đi vào lịch sử như Bắc Thái, Cao Lạng, Hà Nam Ninh, Hải Hưng, Hoàng Liên Sơn, Nghệ Tĩnh, Nghĩa Bình, Phú Khánh…

Vì vậy ông nói có thể tham khảo thêm cách đặt tên gọi này để lựa chọn tên gọi phù hợp nhất, lấy ý kiến của nhân dân. Hoặc có thể lựa chọn phương án là sau khi hợp nhất các tỉnh thành, nơi lựa chọn khu đô thị trung tâm gắn với những địa danh có tính lịch sử và có nhiều dấu ấn, có thể giữ lại tên gọi của một tỉnh làm tên đại diện chung.

Đại biểu Quốc hội Phạm Văn Hòa (đoàn Đồng Tháp) nêu quan điểm rằng về việc đặt tên tỉnh, thành cần nghiên cứu kỹ, song việc khôi phục lại tên gọi đã từng tồn tại trong một giai đoạn phát triển của lịch sử dân tộc thì cũng là phương án cần xem xét.

Ông Hoà lấy ví dụ như tỉnh Cửu Long trước kia được sáp nhập bởi 2 tỉnh gồm Trà Vinh, Vĩnh Long; tỉnh Bình Trị Thiên gồm Quảng Bình và Quảng Trị với tỉnh Thừa Thiên; hay tỉnh Nghệ Tĩnh trước kia là gồm 2 tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh….

"Ngày xưa đã hình thành các tỉnh như vậy, sau đó chúng ta chia tách ra. Những địa danh ngày xưa mà bây giờ được khôi phục lại thì cũng tốt. Quan trọng là khi sáp nhập lại, với những địa danh có truyền thống lâu đời cũng cần phải giữ lại cho phù hợp", ông Hòa nói.

PGS.TS Bùi Hoài Sơn đại biểu Quốc hội chuyên trách tại Ủy ban Văn hóa và Xã hội thì đưa ra hai hướng lựa chọn tên gọi: một là khôi phục lại tên gọi lịch sử để bảo tồn giá trị văn hóa địa phương, và hai là tạo ra tên gọi mới, không nghiêng về một vùng cụ thể, nhằm tạo sự đồng thuận giữa các địa phương. Tên mới cần phản ánh được đặc trưng của khu vực sáp nhập và phù hợp với xu hướng phát triển hiện đại.

Theo ông Sơn, việc khôi phục lại các tên gọi cũ của các tỉnh đã từng tồn tại nếu thực hiện sáp nhập như Hà Bắc, Vĩnh Phú, Hải Hưng, Bắc Thái, Nghệ Tĩnh, Quảng Nam - Đà Nẵng, Minh Hải… cũng có thể xem xét, cân nhắc.

... hay lấy tên của một tỉnh hiện có?
TS kinh tế Nguyễn Minh Phong nêu quan điểm: nếu hai tỉnh mà sáp nhập vào nhau thì nên lấy tên của một tỉnh hiện có.

Theo ông Phong, chúng ta không nên quay lại các tên cũ đã có, kiểu như Bắc Ninh, Bắc Giang nhập với nhau thì gọi là Hà Bắc… Đây là một cái tên không có nhiều ý nghĩa, thậm chí trùng với tên của một tỉnh ở đất nước khác…

Ông Phong ủng hộ ý kiến của đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Việt Nga (đoàn Hải Dương) là nếu hai tỉnh mà sáp nhập vào nhau thì nên lấy tên của một tỉnh hiện có. Làm như vậy, ít nhất một nửa số dân không phải điều chỉnh giấy tờ, văn bản, tiết kiệm được cho xã hội.

Và đặc biệt, nó phát huy được nét nhấn văn hóa của tỉnh đó. Ông Phong lấy ví dụ, nếu Bắc Ninh và nhập với Bắc Giang thì nên lấy tên là Bắc Ninh vì ít nhất Bắc Ninh gắn với nhiều yếu tố văn hóa như quan họ Bắc Ninh…

"Bởi vậy, theo tôi nghĩ, không nên câu nệ những tên gọi cũ để đặt cho việc sáp nhập lần này. Hay như quận Hoàn Kiếm thì tôi nghĩ, dù không tổ chức đơn vị hành chính cấp quận thì tên hồ Gươm, hồ Hoàn Kiếm vẫn không thể mất đi được. Rồi, nhiều tên gọi khác cũng đặc trưng cho văn hóa các vùng miền, đặc trưng cho truyền thống yêu nước, tinh thần đoàn kết dân tộc… phải là những tên ưu tiên", ông Phong đưa ra quan điểm.